STRUMA FACİASI VE RUSLARIN SAVAŞ SİCİLİ

Necdet Topçuoğlu

Struma Olayı veya Struma Fâciası, II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerden kaçan Yahudileri Filistin'e götürmek üzere Romanya'dan yola çıkan Struma gemisinin İstanbul açıklarında bir Sovyet denizaltısı tarafından batırılmasıdır.
1940 yılında Nazi orduları Balkan sınırına dayanmışlardı. Naziler Polonya'da yürürlüğe koydukları Yahudi karşıtı yasaların benzerlerini müttefikleri Romanya'da da yürürlüğe koymuşlardı.

1941 yılına gelindiğinde Romanya'nın Yaş şehrinde 4 bin Yahudi'nin Nazilerce katledilmesiyle Romanya Yahudileri için Bu gün ölüm kustukları Filistin'e gitmekten başka çare kalmamıştı. Türkiye karasularını kullanarak Filistin'e kaçmayı planlayan Romanyalı zenginlerden ve entelektüellerden oluşan büyük bir Yahudi grubu birleştirdikleri para ile Struma isimli 1830 model bir motora sahip, 46 metrelik kömür gemisini kiralamışlardı.

Struma Panama bandıralı bir Bulgar gemisiydi. 12 Aralık 1941'de Romanya'nın Köstence limanından yaklaşık 790 yolcu ve 10 mürettebatla ayrılan Struma'nın motoru İstanbul'a ulaşamadan açık denizde arızalanmıştır. Yolcuların aralarında topladıkları para ve mücevherler karşılığında, yakından geçen bir geminin mürettebatı gemiyi onarmıştır. Gemi ikinci bir motor arızası sebebiyle 15 Aralık'ta İstanbul Boğazı'nda, Sarayburnu açıklarında demir atmıştır.

Almanya'nın İstanbul büyükelçisi gemide salgın hastalık olduğu ihbarında bulunmuş ve Almanya tarafından yolcuların karaya çıkarılmaması konusunda baskı yapılmıştır. O dönemde Filistin'e Yahudi göçünü kısıtlayan İngiltere'nin de baskısıyla ne geminin yola devam etmesine ne de yolcuların karaya çıkmasına izin verilmemiştir. Almanya ile müttefik olan Romanya gemiyi geri kabul etmemiş, 9 hafta boyunca kıyıda demirli vaziyette bekleyen gemiye Kızılay ve İstanbul'daki Yahudi toplumu tarafından yardım malzemeleri ulaştırılmıştır.

Yardımları İstanbul'daki Yahudi toplumunun önderlerinden Simon Brod ve Rifat Karako organize etmiştir. Struma'nın arızalı olan motoru da tamir edilmek üzere sökülmüştür. Gemide kalan yolcuların akıbeti ile ilgili haftalar süren müzakereler sonuç vermeyince, 23 Şubat 1942'de Türk hükümeti, motoru halen çalışmayan gemiyi Karadeniz'de Şile açıklarına çektirmiştir. Gece boyunca sürüklenen gemi, 24 Şubat sabahı büyük bir patlamanın ardından batmıştır.

103' ü çocuk olmak üzere 768 kişi ölmüştür. Sadece David Stoliar adlı 20 yaşında bir yolcu ve Ivanof Diko isimli ikinci kaptan sağ kurtulmuştur. Stoliar ve Diko sabaha kadar bir tahta kirişe tutunarak hayatta kalmaya çalışmışlardır. İkili donmak üzereyken, tüm umutları tükenen Diko kendini akıntıya bırakmış ve yaşamına son vermiştir. Stoliar ise çaresizlikten bileklerini kesmek istemiş ancak donmak üzere olan elleri çakıyı açamamıştır. Ölmek üzereyken 12 kürekli Türk Kurtarma Kayığı tarafından bulunmuş ve karaya çıkartılmıştır.

Uzun yıllar bu geminin neden battığı anlaşılamamıştır. Sağ kurtulan tek yolcu olan David Stoliar, İsrail Silahlı Kuvvetler Radyosuna verdiği bir demeçte; geminin bir Türk torpido botunun açtığı ateş ile batırıldığını iddia etmiştir. Ancak, 1960'larda Sovyet arşivlerinden çıkan belgeler ışığında Struma'nın Sovyet denizaltısı Shch-213 tarafından torpido ile vurularak battığı anlaşılmıştır. Aynı denizaltı 23 Şubat akşamı Türk kargo gemisi Çankaya'yı da batırmıştır. Sovyet denizaltısı Nazi Almanyası'na stratejik malzeme akışını önlemek amacıyla Karadeniz'e giren tüm tarafsız ya da düşman gemilerini batırması yönündeki gizli talimatı yerine getirmiştir.

Struma'nın batırılması hadisesi Sovyet askerî arşivlerine şu şekilde işlenmiştir.
“ Sc-213 denizaltısı ... 24.2.1942 sabahı korumasız vaziyetteki düşman gemisi Struma'ya rastladı ... Gemi 1118 metreden başarıyla torpidolandı ve batırıldı ... Genç subaylar ... Gemi Komutanı ve astsubaylar ... ve torpidoyu ateşleyen Kızıl Filo denizcileri ... cesaret örneği sergilemişlerdir.

Kayıtlar, korumasız gemiyi batırmanın başarı olarak gösterildiği askeri bir hissiyatı yansıtmaktadır. Sutruma Faciası, savaşın acımasızlığının anlaşılması bakımından bir insanlık dramı olarak tarihi kayıtlardaki yerini almıştır. Sutruma Faciası bana Gürcistan da düşen ya da düşürülen C130 tipi askeri kargo uçağımızı hatırlatmaktadır. Gerçekler birgün mutlaka ortaya çıkacaktır.

(21, Kasım, 2023-Ankara)