MERAK EDENLER İÇİN 

BELGENİN ORİJİNAL AÇILIMI AŞAĞIDADIR

T. B. M. M.

KAVANİN MECMUASI

DEVRE: I

Üçüncü basılış

25 mart 1943

Ankara

T. B. M. M. Matbaası

—

BİRİNCİ MADDE — Merkezi Ordu olmak üzere Canik sancağına merbut

Fatsa ve Ünye kazalarının rapt ve ilhakı suretiyle Ordu müstakil livası teşkil edilmiştir.

İKİNCİ MADDE — işbu kanun ahkâmının icrasına Heyeti Vekile memurdur.

ÜÇÜNCÜ MADDE — İşbu kanun tarihi neşrinden muteberdir.

4 kânunuevvel 1336 ve 22 rebiyülevvel 1339

Buyult Millet Meclisi Riyasetinden tebliği

Meclis zabıt cerıdelerindeki muzakerat fıh

risti

İşbu kanunun alâkadar olduğu diğer kanun

Ur

Tarih No. Makam

5 kânunuevvel 1336 778 Heyeti Vekile Riyasetine

Cilt Sayıfa

6 212:221

Sayfa

1. — Zaptı sabık hulâsası 140

2. — Âzayi kiram muamelâtı 140

1. — Tahkikat için Konya'ya izam kılınmış

olan Muvazenei. Maliye encümeni

reisiyle mazbata muharririnin yerine muvakkaten

intihap edilen zevat hakkında

encümen tezkeresi 140:141

3. — Teklifler 140,141,161

1. —• Ergani mebusu Sırrı Beyin, malmüdürlerinin

memuriyetlerinin Maliye vekâletince

icrasına dair teklifi kanunisi

(2/144 M.) 140

2. —• Yozgat mebusu Feyyaz Âli Beyle

rüfekasınm, Boğazlıyan kaymakamı Kemal

Bey merhumun ailesine maaş tahsisine

dair teklifi kanunisi (2/145) 141

3. —• Karahisarışarkî mebusu Mesut

Beyin, Teşkilâtı esasiye hakkında teklifi

kanunis'i (1/145 M.) 161

4. — Tezkereler

1. — Hiyaneti vataniyeden maznun

iken beraatine karar verilen Azgın Ömer'in

evrakının gönderildiğine dair Adliye

Sayfa

140

148

141

vekâleti tezkeresi

5. —

1. — Muş mebusu Ahmet Hamdi Beyle

rüfekasınm, Muş sancağı dahilindeki köprülere

dair takriri

6. — Mazbatalar

1. — Giresun, Tirebolu ve Ordu kazalarından

mürekkep müstakil bir liva teşkiline

dair kanun lâyihası ve Dahiliye ve

Muvazeneı Maliye encümenleri mazbataları

141:147

7. —• Sualler

1. —• Tokad mebusu Rifat Beyle rüfekasınm,

Tokad'daki mekteplerin henüz

açılmaması esbabının beyanına dair Maarif

vekâletinden sual takriri

2. —• Ertuğrul mebusu Mustafa Kemal

Beyin, Membaı Füyuzat mektebinin bu ane

kadar açılmaması esbabının beyanına dair

Maarif vekâletinden sual takriri 147:148

8. — Müzakere edilen maddeler

1. — Teşkilâtı Esasiye kanunu lâyihası

ve encümeni mahsus mazbatası 148:161,161:166

147.

hamiliğine muvakkaten intihap edildiğine dair

encümenin tezkeresi vardır. Berayi malûmat

heyeti celilerine tebliğ ediyorum.

2.

Bogazhyan kaymakamı Kemal Bey merhumun

ailesine maaş tahsisine dair teklifi kanunisi

(2/145)

Kemal Beyin ailesine maaş tahsisi hakkında

Yozgad mebusu Feyyaz Âli Beyle rüfekasmm

teklifi... Lâyiha encümenine gönderiyoruz.

1.

mürekkep müstakil bir liva teşkiline dair kanun

lâyihası ve Dahiliye ve Muvazenei maliye encümenleri

mazbataları

Dahiliye ve Muvazeni maliye encümenleri

mazbataları var. Vehbi Bey; bir şey söyliyec

ekmişiniz?

vilâyetler son vaziyette hep birer müstakil

sancak haline ifrağ edildi. Ve bu meyanda Trabzon

da müstakil bir liva haline girdi. Fakat

Trabzon sancağının nüfusu umumisi yedi yüz

bine baliğ oluyor ve bu nüfusun bir merkezden

idaresi müşkül oluyor. Bilhassa gerek mevkii,

gerek ticareti ve gerekse sahilde olması itibariyle

ehemmiyeti fevkalâdesi bulunan mıntakanm,

ki Giresun mıntakasıdır, müstakillen idaresi

iktiza ettiği Hükümetçe dermeyan edildi. Encümenimiz

de buna kanaat getirdi ve müstakil

bir sancak tesisi lüzumunu kabul etti ve orada

üç yüz bin nüfusu havi bir sancak meydana

.gelmiş oluyor, ki vilâyet de telâkki etmiş olsak,

sancak da telâkki etmiş olsak, kendi varidatiyle

kendini idare edebileceği gibi, inzibat ve ahvali

hazıra dolayısiyle de fevkalâde muvafık bir vaziyet

hadis olmuş olacaktır. Onun için, bunun

Hükümetin teklifi veçhile, müstaqelen ve bugünkü

ruznameye ithal edilerek müzakere ve kabulünü

istirham ediyorum.

Heyeti celilenizce, • bugünkü ruznameye

ithaliyle müstacelen müzakeresini kabul buyuranlar

lütfen ellerini kadırsmlar. Kabul edileli.

22 . XI .-1336

B. M. Meclisi Riyaseti Celilesine

Giresun, Tirebolu ve Ordu kazalarından

mürekkep ve Giresun namiyle müstakil bir liva

teşkili hakkında Heyeti Vekilenin 22 . XI . 1336

tarihindeki içtimaında tasvip olunan lâyihai

kanuniye sureti musaddakası ile esbabı mucibe

lâyihası raptan takdim kılınmakla iktizasının

ifa ve neticesinin işar buyurulmasmı rica ederim.

B. M. Meclisi Reisi

M: Kemal

Esbabı mucibe lâyihası

Vüsati, servet ve mamuriyeti ve nüfusunun

kesreti itibariyle Bahrisiyah sahilindeki kazaların

en mühimini olan Giresun, şark cihetinde bulunan

Tirebolu ve Garp cihetinde bulunan Ordu

kazalariyle birlikte, bu kazaların merbut bulundukları

Trabzon vilâyetinden ayrı bir kıta teşkil

etmekte oldukları gibi müstakil bir liva vücuda

getirmek için lâzımgelen şeraitin kâffesini

de camidirler. Giresunun livaya tahvili

ötedenberi mutasavver ve idarî ve inzibati esbabdan

dolayı elzem iken bütçenin ademi müsaadesi

yüzünden bu maksat şimdiye kadar.mevkii

fiile çıkarılamamış isede merbut telgrafname

suretinden de [1] mûsteban olacağı üzere kaza

ahalisi livanın iki senelik tahsisatını deruhde

etmekte olduklarından elyevm bu mahzuru

malî de mürtefi olmuştur. Binaenaleyh tanzim

kılman lâyihai kanuniye leffen takdim kılıdığından

icrayi icabına müsaade bııyunılnıası

arzolunur.

üzere Giresun, Tirebolu ve Ordu kazalarından

mürekkeben müstakil Giresun sancağı

teşkil edilmiştir.

meriyyülicra olan işbu kanunun icrayı ahkâ-

[1]

Büyük Millet Meclisi Riyaseti Celilesine

Giresun

7215

Kelime

100 30 teşrinievvel 1336

Giresun'un müstakil mutasarrıflığa tahvili

istirhamatını havi mütekaddem mazbatai umumimiye

üzerine henüz bir malûmat istihsal edilememiştir.

Meclisi Kebirin mahamı umur ile

meşgul olduğu şu zamanda Giresun'un fedakârlığını

bu suretle izhar etmek emeliyle müstakil

livalığa tahvili halinde vâki olacak masarifi

munzammanın iki seneliğini belediyemiz fazlai

varidatından itaya mütaahhit bulunduğumuzu

arz ile istirhamatımızm kabulünü rica eyleriz.

Giresun Belediye reisi Ticaret odası reisi

Osman Kâşif

Alemdarzade YusufLAğazade

İsmail Memed Şükrü

Hacı Âdenızade Hasan Bdğcızade

Hacı Emin Hasan

Lâzçinzade Panusoğlu

Hakkı Todor

mma Heyeti Vekile memurdur.

B. M. Meclisi R. Şer'iye V. Müdafaai Mil. V.

Mustafa Kemal Fehmi Fevzi

Ad. V. Na. Da. V. Na. Hariciye V. Vekili

Ahmed Muhtar Adnan Ahmed Muhtar

Mal. V. Maf. Na. V. Na.

Ferid Rıza Nur Mahmud Celâl

İktisat vekâleti vekili Sıhhiye V.

Mahmud Celâl Adnan

Erkâni harbiyei umumiye R. Vekili

Fevzi

Dahiliye encümeni mazbatası

Giresun, Tirebolu, Ordu kazalarından mürekkep

bulunmak ve merkezi (Giresun) olmak

üzere müstakil bir liva teşkili hakkındaki Heyeti

Vekile teklifinin ekseriyetle kabulüne karar

verildi.

28 Teşrinisani sene 1336

Encümen R. M. M. Kâtip

Saruhan Konya îzmit

Süreyya Mezundur Hamdi

Âza Âza Âza

Cebelibereket Niğde Genç

Faik Atıf

Âza Âza

Karahisarışarki Bitlis

Muhalifim Arif

Mustafa

Muvazenei maliye encümeni mazbatası

Dahiliye encümenince mütalâa ve tasvip olunan

işbu lâyihai kanuniye münderecatı encümenimizce

de tensip edilmiş olmakla keyfiyetin

Heyeti umumiyeye arzı tezekkür kılınmıştır.

29 Teşrinisani 1336

Muvazeni Maliye En. R. M. M. Kâtip

Ferid Konya

Fuad

Âza Âza Âza

Hakkâri Muş Mardin

Mazhar Müfid Ahmed Hamdi Necip

Âza Âza

Erzurum

Asım Vasfi

malûmu âlinizdir ki bu tarzda teşkilâtı

mülkiye yaptıkça, teşkilâtı mülkiyenin bir kademe

yükselmesi, bütçeye 30 - 40 bin lira zammediyor.

Bendeniz Heyeti Vekile içerisinde

mümkün olduğu kadar daima bu tarzdaki teşkilâta

mani olmağa çalışıyorum. Fakat Giresun

bu tarzda bir vaziyeti haiz değil. Çünkü

Giresun âhalii muhteremesi kendi arzulariyle

bu teşkilâtın istilzam ettiği masarifi deruhde

etmişlerdir; Gerek bu sene ve gerek gelecek

sene bütçesine azîm değil, hattâ bu suretten

dolayı ayrı bir bar tahmil etmiş olmayacağız.

Bu notai nazardan kabulü muvafık ve münasip

olur.

Giresun ile Ordu kazalarını yirmi senedenberi,

Ordu istiyor sancak olsun, Giresun

istiyor sancak olsun. Yirmi senedenberi bunların

beyninde bir münaferet vardır. Hattâ 1324

tarihinde Giresunlular ve Ordulular memleketlerinin

sancak olmasını istediler. Her ikisi beyninde

münaferet olduğu için hiç bir netice hâsıl

olmadı. Giresun kazası beş yüz senedenberi

kaza olarak hüsnü halle idare ediliyor. Ne

asayişsizlik var, ne başka bir şey ve ne de bir

sebep var ve sebep nedir? Nüfusu ziyade olan

ve günden güne ziyadeleşen ve her gece üç beş

katil ile cinayet vukuagelen Ordu Giresun'a

raptediliyor. Kaza olarak Ordu'nun ipkası hiç

bir vakit caiz olamaz. Ordu'nun beş nahiyesi

vardır ki her birisi birer kaza gibidir. Buranın

yüz altmış bin nüfusu vardır, varidatı da Giresun'dan

çoktur. Zaten her iki kaza beyninde

münaferet var. Zinhar Ordu'nun Giresun ile

birleştirilmesi hiç bir vakitte Ordu'nun asayişini

temin etmez. Olsa, olsa sancak merkezi Ordu

olmak lâzımdır. Zira Ordu'nun nahiyeleri

birer müstakil sancak teşkil edebilir. Bahusus

civarında Fatsa kazası da var. Ondan dolayı

Ordu Giresun'dan müreccahtır ve Giresun'un

Ordu'ya tercihi hiç doğru değildir. Zira arzettiğim

veçhile Ordu'nun beş nahiyesi vardır.

Bu beşi hesapça birer kaza gibidir ve nüfusları

yüz altmış bin raddesindedir. Ordu bugün Karahisarı

Şarki sancağından da büyüktür. Böyle

bir sancağın kaza halinde olarak ipka ve Giresun'a

raptı, hiç bir vakit oranın asayişini temin

etmez.

Maamafih bir kaç güne kadar asayişsizliğin

tevalisini görürsünüz. Hiç bir vakitte bu olur

biter iş değildir ve dünyada Ordulular buna itaat

etmezler.

Bey kardeşimiz encümende de arkadaşımızdır.

dan vaz geçer, Ordu'yu da müstakil yaparsın.

mevzuubahis değil. Karahisar iki bin senelik

bir sancaktır.

noktai nazarlarını orada söylemişlerdir. Maahaza

buyurdukları gibi Ordu kazası da, Karahisan

Şarki sancağı kadar bir kazadır. Bu, teşkilâtı

umumiyede bittabi nazarı dikkati celbedecektir

ve o vakit her iki kazanın sancak olması

iktiza ediyorsa onlar da, münasip kazalar

ilâvesiyle, teşkilâtı umumiyede liva olmaları ayrıca

düşünülebilir.

gelince mi teşkilât meselesi ortaya çıkıyor?

Giresun şimdi ne için müstakil yapılıyor? Osman

Ağa iki yüz nefer çete gönderdi de onun

için değil mi ?

Sözünüzü aldınız ve söylediniz. Tekrar

söz istiyorsanız alır söylersiniz.

burada hakkı müdafaası olmıyan zevatın

şahsından bahsetmek biraz günah olur. Çünkü

o zat buraya gelip şahsını müdafaa edebilecek

bir mevkide değildir. Binaenaleyh burada mevcut

olupta burada kendisini müdafaa edemiyecek

böyle arkadaşlar hakkında hepimiz de biraz

keffi lisan etsek daha muvafık olur zannediyorum.

Her ne ise, Karahisarı Şarki ve memleketin

heyeti umumiyesi ayrıca teşkilâtı umumiyede

nazarı dikkate alınarak düşünülecektir ve bu

teşkilâtı umumiye de yakında Heyeti celilenize

takdim edilecektir. Bugünkü vaziyetin ieabatı

olarak bunun kabulünü rica ediyorum. (Kabul

sesleri).

Ordu'da kaymakamlığım vardır, 1329 senesinde

orada bulunuyordum. Ordu'ya gitmek vesilesiyle

Trabzon'da hazır vapur bulduğum halde

on beş gün sırf Ordu'nun ahvali ruhiyesini

öğrenmek ve ileli içtimaiyesini tetkik etmek

için daireden daireye dolaştım durdum. Çünkü

Bayburt 'tan geliyordum, Bayburt kadar uzak

bir yerde bulunduğum halde maalesef, Ordu'nun

çirkin şöhret şayiasiyle kulaklarım dolmuştu.

Meselenin ruhu, asayiş meselesidir.

Bundan başka bir şey değildir. Efendiler, Mustafa

Beyin dedikleri gibi bazan - haydi gece

demiyelim - amma katiyen hafta geçmez ki bir

kaç cinayet vukua gelmesin.

geçmez ki bir cinayet görülmesin, hâlâ öyledir.

namı zikredilen Osman Ağayı - ben hüsnü vesile

addettim - tebcilen zikrediyorum. (Gürültüler).

İstirham ederim, müsaade buyurun. Başka

bir şey söyliyeceğim. Tebcilen zikrediyorum.

Giresun'un gösterdiği fedakârlıklar, cüretler,

hamasetler, cesaretler, geçende Karadeniz tarafına

doğru gittiğim zamanlarda kalbimi meserretle

doldurmuştur. Bahusus şimdi burada Maliye

vekili Beyin bir tebşirini de "işittim ki o da

iki senelik liva masrafını deruhte etmeleridir.

Bunlar cidden şayanı takdir ve tebcil ahvaldendir.

Yalnız kendilerinin hamiyetlerinden, büyüklüklerinden

ve bütün Giresunlulardan beklediğim

bir şey varsa o da asayişi temin itibariyle,

Ordu'nun hiç olmazsa muvakkaten ve bir iki

sene için veyahut teşkilâtı umumiyeye kadar

liva merkezi ittihaz edilmesidir. Buna zaruret

katidir.

İkincisi - muhtasaran geçiyorum - bir iş yapıyoruz,

bir iş göreceğiz, fakat hiç* olmazsa

tam görelim. Mümkün olabildiği kadar doğru

bir iş görelim ve müsmir surette görelim. Ordu

kazası 6 nahiyeden ibarettir ve yüz yirmi sekiz

bin nüfusu olarak bıraktım, Geçende işittim

yüz elli bin olmuş ve emin olunuz ki elli bin

nüfusu daha mektum olarak Ordu'da mevcuttur.

Şu halde müstakillen yalnız Ordu kazasını

bir liva yapalım veyahut Fatsa ile birleşti-

- relim. Giresun'la (Tirebolu) yu da bir liva yapalım.

Eğer Tirebolu, Giresun, Ordu ve Fatsa'dan

mürekkep bir liva yaparsak onları kaza

halinde bırakmak bence daha muvafıktır.

Bey Ordu kazasına yakındırlar, tabii bilirler.

Yalnız bendeniz orada bulunduğum için

bazı maruzatta bulunacağım.

Ordu'nun nüfusu iki yüz bine karip olmakla

beraber zannederim üç yüze yakın da köyü

vardır ve inzibatı da mühimdir. Giresunlular

iki senelik masrafını da deruhte ederek istiklâllerini

istemişler. Bu şayanı tebriktir. Bendenizce

mademki Hazinemizin parasızlığından

bahsediyoruz, böyle her istenilen kazayı liva

yapmaktan ise, kazalarının liva olmasını arzu

eden liva ahalisi, liva masrafiyle kaza masrafı

arasındaki farkı vergilerine zammederek teklif

etsinler, hepsi liva olsunlar, bu daha iyidir. Hattâ

galiba Burdur, Nadir Efendi daha iyi bilirler.

Ayrılık istedikleri vakit kazanın livaya tahvili

ve terfii halinde Hazineye tahmil edilecek

masarifi deruhte ederiz dediler ve o suretle kazalarını

liva yaptırdılar. Binaenaleyh bendenizce

Hazineye yükletmek suretiyle livanın adedini

çoğaltmaktan ise kimler kazanın liva olmasını

istiyorlarsa liva masarifinin de daimî olarak

vergilerine ilâvesini teklif etmelidirler.

Giresun ve Ordu ve tekmil bu havalide

emin olunuz ki bulunduğum müddetçe uyumadım.

Yani bulunduğum mıntakada bir alay

sertabibi idim. Fakat her tarafa koştum, her tarafı

iyice tetkik ettim. Söyliyeceğim sözler vallahi

ta kalbimden doğuyor ve buna inanınız rica

ederim. Efendiler, Giresun'un göstermiş olduğu

fedakârlık ve bahusus şu inkılâp dolayısiyle

göstermiş olduğu fedakârlık cidden Tarihi

Osmaniyede ve Tarihi islâmda altın kalemle

yazılacak şeylerdir. Bir defa ne Ordu, ne Trabzon

hattâ Trabzon'un nefsi kasabası...

bu fedakârlığı göstermemiştir.

rica ederim. Bütün fedakârahı ümmet

buradan geçmiştir ve tekmil mânasiyle büyük

bir teshilât ve belki de sahabet göstermişlerdir.

Sonra ikincisi arkadaşlar, gerek samiin

ve gerek burada bulunan hızarı kiram islâmdır

elhamdulillâ ve islamların da hâkimiyetini

istiyorsunuz, islamların ticaret yerini mi, hıristiyanların

yerini mi merkez yapmak istiyorsunuz?

Hıristiyanların istiyorsak Ordu olsun. Çünkü

hıristiyanlar orada dehşetli ticaretler yapıyorlar

ve dehşetti ticaretleri vardır. Fakat Giresun

olursa tekmil o ticaretleri kırılacak ve

mahvolacaktır.

ne kadar hıristiyan var biliyor musunuz?

Rica ederim şahısla oynamıyalım. Size hürmet

ederim. Efendi hazretleri siz de bana hürmet

edin ve gelip buradan söyleyin, yani tekmil

mânasiyle deniz hâkimiyetini ve deniz kahramanlığını

istersek Giresun'a bir muhtariyet,

imtiyaz ve istiklâl verelim ve bir müstakil liva

yapalım. Ben bunun taraftarıyım. Ben esasen

Arnavudum. Fakat oraları gezdim. Giresun kadar

fedakârlık yapan, gerek malen ve gerek

caneıı islamların fedakârlığı kadar, hattâ mıntakai

intihabiyemde bile görmedim. Bunu teklif

ediyorum ve rica ederim. Bunu iyi düşününüz.

Heyeti aliyenizin insafına bırakıyorum.

beni kırmayın ve aynı zamanda tasdik ediniz

(Olur sadalan gürültüler).